„Dom Pamięci Obławy Augustowskiej, który tutaj powstaje, jest doskonałym przykładem białej plamy, która nie była upamiętniona. Obława Augustowska to wydarzenie niebywale ważne dla regionu północno-wschodniego, ale też dla całej Polski. Jest symbolem totalitaryzmu sowieckiego, zniewolenia Polski, straszliwych strat, których doznaliśmy przez komunizm, także strat dotyczących możliwości rozwojowych” – powiedział wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotr Gliński podczas wizyty w „Domu Turka”, gdzie powstaje Dom Pamięci Obławy Augustowskiej.

Minister kultury przypomniał, że początkowo planowano tylko przeprowadzenie remontu generalnego tego historycznego miejsca, jakim jest „Dom Turka”.

– Zdecydowaliśmy się jednak na rozbudowę tego miejsca, które niestety wszystkim mieszkańcom bardzo się źle kojarzy. To była katownia Gestapo, później NKWD. Tutaj byli mordowani i przesłuchiwani polscy patrioci, także ofiary obławy augustowskiej. Dobrze, że pamięć o nich będzie w sposób nowoczesny, profesjonalny, rzetelny i godny prezentowana w tej instytucji – podkreślił wicepremier Gliński.

Szef resortu kultury wskazał, że placówka będzie opowiadała i edukowała o tragicznych wydarzeniach. Oprócz budynku historycznego powstanie także mniejszy administracyjno-edukacyjny, gdzie będą prowadzone zajęcia edukacyjne oraz mur pamięci – pomnik ofiar.

„Dom Turka”

„Dom Turka” to kamienica wybudowana w 1900 roku. W latach 30. XX wieku mieściła się w niej znana w Augustowie cukiernia prowadzona przez bośniackiego imigranta i muzułmanina – Kamila Tiakosza, nazywanego potocznie „Turkiem”.

Po sowieckiej inwazji na Polskę właściciele zostali wywłaszczeni, a budynek został na początku 1940 roku zajęty przez NKWD. W podziemiach znajdował się areszt, w którym przetrzymywano i brutalnie przesłuchiwano przeciwników władzy sowieckiej.

W czerwcu 1941 roku, po agresji niemieckiej na Związek Sowiecki, budynek zajęły władze niemieckie. Pozostawał on w ich rękach do ponownego zajęcia Augustowa przez Sowietów, czyli 24 października 1944 roku. Wtedy na krótko do budynku powróciło NKWD. Od stycznia 1945 roku obiekt przejęli funkcjonariusze Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Augustowie. W czasie przesłuchań stosowali brutalne tortury. W latach 1944-1956 zamordowali co najmniej kilkadziesiąt osób, w tym co najmniej kilka w budynku urzędu.

Obława Augustowska

W lipcu 1945 roku żołnierze Armii Czerwonej i funkcjonariusze sowieckiego aparatu bezpieczeństwa, wspierani przez funkcjonariuszy UB, rozpoczęli obławę w lasach w rejonie Augustowa, Suwałk, Druskiennik, Jaziewa i Sejn. Jednostki 50. Armii gen. Ozierowa i 62. Dywizji Wojsk Wewnętrznych NKWD w łącznej sile ponad 45 tys. żołnierzy przeczesywały niewielki obszar Puszczy Augustowskiej. Podczas operacji zatrzymywano wszystkie osoby podejrzane o działalność konspiracyjną lub jej wspieranie. Przetrzymywano je i przesłuchiwano w kilkunastu miejscach na terenie powiatu augustowskiego. Jednym z takich miejsc był „Dom Turka” w Augustowie.

W wyniku Obławy zatrzymano łącznie ponad 7 tys. osób. Po brutalnych przesłuchaniach Sowieci wypuścili ok. 5 tys., a pół tysiąca przekazali do dyspozycji służb bezpieczeństwa Litewskiej SRS.

Według rosyjskich dokumentów archiwalnych, za żołnierzy „band Armii Krajowej” uznano 592 osoby. Sowieci zamordowali je w nieznanym miejscu. Całkowicie nieznane są natomiast losy kolejnych 900 osób. Obława była największą zbrodnią na Polakach po II wojnie światowej. W jej wyniku mogło zginąć nawet 2 tys. osób.

Projekt Domu Pamięci Obławy Augustowskiej

Dom Pamięci Obławy Augustowskiej będzie oddziałem Instytut Solidarności i Męstwa im. Witolda Pileckiego. Stanie się miejscem dyskusji na temat polskiego doświadczenia konfrontacji z dwoma totalitaryzmami w XX wieku. W planach jest rewitalizacja zabytkowego budynku „Domu Turka” oraz jego adaptacja na potrzeby Domu Pamięci Obławy Augustowskiej. W muzeum powstanie przestrzeń wystawiennicza. Będą tam prezentowane stałe wystawy poświęcone Obławie Augustowskiej oraz historii Augustowa i Suwalszczyzny w XX wieku, a także wystawy czasowe. Placówka będzie też prowadziła zajęcia edukacyjne, konferencje i pokazy filmowe. Swoje miejsce znajdą tam również biblioteka i czytelnia.

Na zdjęciu: Krzyż-pomnik Ofiar Obławy Augustowskiej w Gibach, Fot. ipn.gov.pl

Tekst na podst. inf. MKiDN