24 lipca 2020 roku we Lwowie zmarła Jadwiga Zappe. Żegnamy strażniczkę kultury polskiej Lwowa, nauczycielkę kilku pokoleń młodzieży kresowej, żołnierza Armii Krajowej we Lwowie, represjonowaną przez KGB, osobę miłującą ludzi i Ojczyznę.

Siostry Irena (ur. 5 kwietnia 1919 r. w Zaleszczykach, województwo tarnopolskie II RP – zm. 4 lipca 2013 r.) i Jadwiga (ur. 8 kwietnia 1926 r. w Korościatynie, województwo tarnopolskie II RP – zm. 24 lipca 2020 r.) Zappe pochodziły z lwowskiej rodziny inteligenckiej, ich matka była nauczycielką, ojciec naczelnikiem stacji kolejowej we Lwowie. Francuskie brzmienie nazwiska pochodziło od pradziadka, żołnierza napoleońskiego, który osiadł na tych ziemiach i ożenił się z Polką.

Matka zajmowała się wychowywaniem siedmiorga dzieci i prowadzeniem domu. Obie siostry rozpoczęły edukację w szkole powszechnej w Stanisławowie. W 1935 roku rodzina Zappe przeniosła się z Korościatyna do Lwowa. Irena Zappe w 1938 r. rozpoczęła studia geologiczne na Uniwersytecie Lwowskim, które ukończyła w 1941 r. Jeszcze przed wojną pracowała jako opiekunka na koloniach dziecięcych.

Po wkroczeniu Sowietów do Lwowa aresztowano ich najstarszą siostrę, którą następnie wywieziono w głąb Rosji. Jadwiga Zappe przez rok uczęszczała do sowieckiej szkoły. W czasie okupacji niemieckiej Irena Zappe pracowała u profesora Weigla w Instytucie Badań nad Tyfusem Plamistym i Wirusami, a następnie w fabryce leków na Wysokim Zamku. Jadwiga Zappe początkowo uczyła się w szkole artystycznej, potem pracowała w niemieckim biurze wojskowym.

W lipcu 1941 ukraińscy nacjonaliści zamordowali dwie z sióstr Zappe, Olę i Basię. Od 1942 r. część rodzeństwa, w tym Irena, zaangażowała się w działalność konspiracyjną w Armii Krajowej. Nieco później w szeregi AK wstąpiła także Jadwiga.

Po wojnie obie siostry wraz z rodzicami pozostały we Lwowie. Irena Zappe skończyła studia weterynaryjne, podjęła pracę jako asystentka na Uniwersytecie Lwowskim. Jadwiga Zappe przerwała studia na Politechnice Lwowskiej i znalazła zatrudnienie jako bibliotekarka.

Po II wojnie światowej Irena i Jadwiga Zappe stworzyły we Lwowie dom pomocy polskim dzieciom i młodzieży. Podtrzymywały tożsamość narodową i kształtowały świadomość historyczną młodych ludzi poprzez udzielanie tajnych lekcji historii, literatury i języka polskiego.

Rozpoczęły w swoim lwowskim mieszkaniu pracę z dziećmi i młodzieżą polską, najczęściej z ubogich rodzin. Początkowo prowadziły tajne nauczanie dla dzieci z zaprzyjaźnionych rodzin, później dla coraz liczniejszej grupy dzieci i młodzieży, nie tylko narodowości polskiej. Wychowankowie sióstr pochodzili m.in. ze zubożałych rodzin lwowskich, często z marginesu społecznego, były sierotami i bezdomnymi.

Siostry uczyły historii, literatury i języka polskiego, zasad wiary katolickiej, języków obcych, a także gry na fortepianie. Podczas zajęć wpajały dzieciom zasady moralne i etyczne oraz podstawy dobrego wychowania. Uczyły młode pokolenie patriotyzmu i miłości do Polski. Najuboższe dzieci otrzymywały posiłki oraz niezbędną odzież. Poza nauką siostry Zappe organizowały swoim wychowankom czas wolny. Co roku w okresie świąt Bożego Narodzenia w mieszkaniu rodziny Zappe wystawiano jasełka z udziałem dzieci. Przy minimalnym nakładzie środków finansowych osiągano wspaniały efekt dzięki ogromnej pracy i pomysłowości sióstr, a także przyjaciół i wychowanków.

Za swoją działalność siostry poddawane były prześladowaniom ze strony KGB. Były szykanowane w miejscach zatrudnienia. Irenie, która była pracownikiem naukowym na uniwersytecie, zakazano pracy z młodzieżą, zwolniono z zajmowanego stanowiska i pozwolono na pracę jedynie w charakterze pomocy technicznej.

W latach siedemdziesiątych przygotowywano przeciwko siostrom Zappe akt oskarżenia za udział w nielegalnej organizacji oraz agitację przeciwko władzy radzieckiej. Jako świadków brano dzieci ze szkoły i zmuszano je do składania niekorzystnych dla sióstr zeznań, które potrzebne były do sporządzenia aktu oskarżenia. Dzieci jednak solidarnie zeznawały, że panie Zappe pomagają im tylko w lekcjach.

Dzięki pracy, ofiarności i opiece sióstr Zappe wielu młodym ludziom udało się opuścić często patologiczne środowiska i z ukształtowanym systemem wartości, opartym na zasadach wiary, miłości do Polski, znajomości podstawowych wydarzeń z historii Polski, szacunku do drugiego człowieka, wejść w dorosłe życie. Wielu z nich to dzisiaj świetnie wykształceni specjaliści, osoby uczciwe, wrażliwe na krzywdę ludzką.

Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej z 6 listopada 2006 r. siostry Zappe uhonorowane zostały za wybitne zasługi w działalności na rzecz rozwijania współpracy polsko-ukraińskiej Krzyżami Kawalerskimi Orderu Zasługi Rzeczpospolitej Polskiej. Później Jadwiga Zappe otrzymała Krzyż Oficerski Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej.

W 2008 roku za swoją działalność wychowawczą otrzymały przyznawany przez IPN tytuł Kustosza Pamięci Narodowej. Pani Jadwiga pytana o swoje wrażenia z podróży do Polski powiedziała: „Może i Polska jest tam, ale duch polskości to był u nas. Myśmy tu powszechnie o takich rzeczach rozmawiali, o których w Polsce bano się wtedy mówić nawet w wąskim gronie.”

Na zdjęciu: siostry Irena i Jadwiga Zappe /fot. www.ipn.gov.pl/

Na podst.: www.ipn.gov.pl; www.lwow.info; www.polacynawschodzie.pl