24 lipca 2020 roku we Lwowie zmarła Jadwiga Zappe. Żegnamy strażniczkę kultury polskiej Lwowa, nauczycielkę kilku pokoleń młodzieży kresowej, żołnierza Armii Krajowej we Lwowie, represjonowaną przez KGB, osobę miłującą ludzi i Ojczyznę.

Siostry Irena (ur. 5 kwietnia 1919 r. w Zaleszczykach, województwo tarnopolskie II RP – zm. 4 lipca 2013 r.) i Jadwiga (ur. 8 kwietnia 1926 r. w Korościatynie, województwo tarnopolskie II RP – zm. 24 lipca 2020 r.) Zappe pochodziły z lwowskiej rodziny inteligenckiej, ich matka była nauczycielką, ojciec naczelnikiem stacji kolejowej we Lwowie. Francuskie brzmienie nazwiska pochodziło od pradziadka, żołnierza napoleońskiego, który osiadł na tych ziemiach i ożenił się z Polką.

Matka zajmowała się wychowywaniem siedmiorga dzieci i prowadzeniem domu. Obie siostry rozpoczęły edukację w szkole powszechnej w Stanisławowie. W 1935 roku rodzina Zappe przeniosła się z Korościatyna do Lwowa. Irena Zappe w 1938 r. rozpoczęła studia geologiczne na Uniwersytecie Lwowskim, które ukończyła w 1941 r. Jeszcze przed wojną pracowała jako opiekunka na koloniach dziecięcych.

Po wkroczeniu Sowietów do Lwowa aresztowano ich najstarszą siostrę, którą następnie wywieziono w głąb Rosji. Jadwiga Zappe przez rok uczęszczała do sowieckiej szkoły. W czasie okupacji niemieckiej Irena Zappe pracowała u profesora Weigla w Instytucie Badań nad Tyfusem Plamistym i Wirusami, a następnie w fabryce leków na Wysokim Zamku. Jadwiga Zappe początkowo uczyła się w szkole artystycznej, potem pracowała w niemieckim biurze wojskowym.

W lipcu 1941 ukraińscy nacjonaliści zamordowali dwie z sióstr Zappe, Olę i Basię. Od 1942 r. część rodzeństwa, w tym Irena, zaangażowała się w działalność konspiracyjną w Armii Krajowej. Nieco później w szeregi AK wstąpiła także Jadwiga.

Po wojnie obie siostry wraz z rodzicami pozostały we Lwowie. Irena Zappe skończyła studia weterynaryjne, podjęła pracę jako asystentka na Uniwersytecie Lwowskim. Jadwiga Zappe przerwała studia na Politechnice Lwowskiej i znalazła zatrudnienie jako bibliotekarka.

Po II wojnie światowej Irena i Jadwiga Zappe stworzyły we Lwowie dom pomocy polskim dzieciom i młodzieży. Podtrzymywały tożsamość narodową i kształtowały świadomość historyczną młodych ludzi poprzez udzielanie tajnych lekcji historii, literatury i języka polskiego.

Rozpoczęły w swoim lwowskim mieszkaniu pracę z dziećmi i młodzieżą polską, najczęściej z ubogich rodzin. Początkowo prowadziły tajne nauczanie dla dzieci z zaprzyjaźnionych rodzin, później dla coraz liczniejszej grupy dzieci i młodzieży, nie tylko narodowości polskiej. Wychowankowie sióstr pochodzili m.in. ze zubożałych rodzin lwowskich, często z marginesu społecznego, były sierotami i bezdomnymi.

Siostry uczyły historii, literatury i języka polskiego, zasad wiary katolickiej, języków obcych, a także gry na fortepianie. Podczas zajęć wpajały dzieciom zasady moralne i etyczne oraz podstawy dobrego wychowania. Uczyły młode pokolenie patriotyzmu i miłości do Polski. Najuboższe dzieci otrzymywały posiłki oraz niezbędną odzież. Poza nauką siostry Zappe organizowały swoim wychowankom czas wolny. Co roku w okresie świąt Bożego Narodzenia w mieszkaniu rodziny Zappe wystawiano jasełka z udziałem dzieci. Przy minimalnym nakładzie środków finansowych osiągano wspaniały efekt dzięki ogromnej pracy i pomysłowości sióstr, a także przyjaciół i wychowanków.

Za swoją działalność siostry poddawane były prześladowaniom ze strony KGB. Były szykanowane w miejscach zatrudnienia. Irenie, która była pracownikiem naukowym na uniwersytecie, zakazano pracy z młodzieżą, zwolniono z zajmowanego stanowiska i pozwolono na pracę jedynie w charakterze pomocy technicznej.

W latach siedemdziesiątych przygotowywano przeciwko siostrom Zappe akt oskarżenia za udział w nielegalnej organizacji oraz agitację przeciwko władzy radzieckiej. Jako świadków brano dzieci ze szkoły i zmuszano je do składania niekorzystnych dla sióstr zeznań, które potrzebne były do sporządzenia aktu oskarżenia. Dzieci jednak solidarnie zeznawały, że panie Zappe pomagają im tylko w lekcjach.

Dzięki pracy, ofiarności i opiece sióstr Zappe wielu młodym ludziom udało się opuścić często patologiczne środowiska i z ukształtowanym systemem wartości, opartym na zasadach wiary, miłości do Polski, znajomości podstawowych wydarzeń z historii Polski, szacunku do drugiego człowieka, wejść w dorosłe życie. Wielu z nich to dzisiaj świetnie wykształceni specjaliści, osoby uczciwe, wrażliwe na krzywdę ludzką.

Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej z 6 listopada 2006 r. siostry Zappe uhonorowane zostały za wybitne zasługi w działalności na rzecz rozwijania współpracy polsko-ukraińskiej Krzyżami Kawalerskimi Orderu Zasługi Rzeczpospolitej Polskiej. Później Jadwiga Zappe otrzymała Krzyż Oficerski Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej.

W 2008 roku za swoją działalność wychowawczą otrzymały przyznawany przez IPN tytuł Kustosza Pamięci Narodowej. Pani Jadwiga pytana o swoje wrażenia z podróży do Polski powiedziała: „Może i Polska jest tam, ale duch polskości to był u nas. Myśmy tu powszechnie o takich rzeczach rozmawiali, o których w Polsce bano się wtedy mówić nawet w wąskim gronie.”

Na zdjęciu: siostry Irena i Jadwiga Zappe /fot. www.ipn.gov.pl/

Na podst.: www.ipn.gov.pl; www.lwow.info; www.polacynawschodzie.pl

  1. Postawa godna najwyższego uznania. Nie miały łatwego życia, zmagały się z wieloma trudnościami. Zostały na polskim lwowskim „posterunku” w ramach mrocznego ZSRR. Mimo to z odwagą i wytrwałością uczyły młode pokolenie patriotyzmu i miłości do Polski. Mogą być dla nas wszystkich wzorem jak wypełniać nasze polskie obowiązki.

  2. Wspaniałe patriotki. Swoim życiem pokazały, co znaczy żyć polskością. Wzór dla nas wszystkich.
    Po trudach długiego i owocnego życia, niech znajdą wytchnienie w wieczności.

Comments are closed.